Als ik mijn naam ergens mondeling moet aangeven, krijg ik vaak de vraag: "Sara met h of zonder?" Soms zeg ik maar gewoon gelijk 'Sara zonder h, streepje Maria'. Mijn zus heeft ook zo'n naam en mag nog weleens duidelijk maken dat ze Hanna heet met maar één h. Hoe komt het eigenlijk dat we sommige Hebreeuwse namen soms met een h aan het eind schrijven en soms zonder?
Er zijn talloze voorbeelden te noemen van zulk soort namen, maar ik noem er voor de duidelijkheid nog een aantal;
Lea of Leah
Deborah of Debora
Rebekka of Rebekkah
Jonah of Jona
Zippora of Zipporah
Er zijn ook namen waarvan je nu zou verwachten dat die éénzelfde soort gevalletje zijn, maar nee: Elisa wordt nooit Elisah.
Dat heeft natuurlijk alles te maken met de manier waarop je de namen in het Hebreeuws schrijft! Ik zal het proberen hieronder simpel uit te leggen, zodat je het een beetje kunt begrijpen zonder veel kennis van het Hebreeuws.
Mannelijke en vrouwelijke woorden
In het Hebreeuws is het verschil tussen vrouwelijke woorden en mannelijke woorden vaak veel duidelijker dan in het Nederlands. In het Nederlands hebben wij ook wel vrouwelijke uitgangen voor bepaalde woorden, denk maar eens aan leraar > lerares of koning > koningin. De uitgang -es of -in maakt het betreffende woord vrouwelijk. In het Hebreeuws is er ook zo'n uitgang, namelijk de a-klank!
Voorbeeld: een oom is 'dod', een tante is 'doda', een 'sar' is een vorst/prins en een 'sara' is een vorstin/prinses, een 'more' is een leraar, een 'mora' een lerares.
Dit zijn allemaal woorden waarvan je zowel een mannelijke als een vrouwelijke vorm hebt, maar vaak is er ook maar één vorm mogelijk, zoals het vrouwelijke woord 'megila' (boekrol). Nu snap je natuurlijk waarom veel Hebreeuwse vrouwelijke namen eindigen met een a-klank.
Een ander alfabet
Let goed op mijn vorige zin: die Hebreeuwse woorden eindigen niet met een 'a', maar een a-klank! Het Hebreeuws gebruikt namelijk een ander alfabet dan het onze en net zoals je woorden vaak moeilijk kunt vertalen, kun je letters soms ook moeilijk vertalen. Als we Hebreeuwse namen met 'Nederlandse letters' (letters uit het Latijnse alfabet) opschrijven dan vertalen we geen letters één op één, maar we vertalen de klanken die die letters maken. Naja... Ook weer niet altijd. Soms willen vertalers laten zien welke letters er gebruikt zijn in het Hebreeuws en dan letten ze minder op klank en meer op het Hebreeuwse alfabet. Maar... laat ik niet te snel gaan. Hier kom ik later op terug!
Zonder klinkers
Het Hebreeuws heeft niet alleen een ander alfabet, maar het werkt vaak ook op een andere manier. Zo schrijven we in het Hebreeuws zo min mogelijk klinkers (a-e-o-i-u). Misschien klinkt dat gek, schrijven zonder klinkers, maar als je een taal goed spreekt is het helemaal niet zo moeilijk om "zndr klnkrs t lzn" (voor blinden/slechtzienden en anderen die het lezen toch moeilijker vonden dan ik dacht: hier staat "zonder klinkers te lezen", maar dan dus zonder klinkers).
Leesmoeders?!
Oke, maar ik moet wel toegeven: er zijn gevallen waarbij het moeilijk is om zonder klinkers te lezen. Zoals bijvoorbeeld wanneer een woord begint of eindigt met een klinker.
Voorbeeld: Staat er 's-r', dan zou dat zonder genoteerde klinkers de volgende mogelijkheden geven: asra, asara, sara, asar.
Maar, niet getreurd, daar heeft de Hebreeër iets op bedacht! Ze gebruiken onder andere bepaalde medeklinkers (die andere letters dus) om klanken te 'dragen' aan het begin en aan het einde van een woord. Deze letters die soms een andere klank dragen, worden 'leesmoeders' genoemd. Ze helpen de lezer door een klank te dragen. De letter 'hee' (die een h-klank maakt) is zo'n leesmoeder.
Voorbeeld: s-r (שר) = sar, s-r-h (שרה)= sara
Als een Hebreeuws woord eindigt met een a-klank, gebruiken ze dus die letter 'hee', die je zou kunnen vertalen met een 'h', maar als de letter een leesmoeder is, vervalt haar gebruikelijke klank (in dit geval dus de h-klank). In de naam Sara spreek je de h niet uit. De 'hee' draagt alleen maar de a-klank. Je schrijft een h, maar je spreekt een a.
Vertaalkeuze
Nu is dus de vraag: gaan we die letter mee vertalen of niet? Er zijn verschillende methoden voor overzetten van het Hebreeuws in het Nederlands. Dat kan door transcriptie of transliteratie (Google maar, en als je geluk hebt, schrijf ik er later nog eens over). Als je een naam transcribeert, let je vooral op hoe je de naam uitspreekt. Vervolgens schrijf je die klanken op de manier waarop de uitspraak in jouw taal duidelijk is.
Voorbeeld: De naam שרה spreek je uit als 'sara', dus schrijven we: Sara.
Als je een naam uit het Hebreeuws translitereert, probeer je letter voor letter nauwkeurig over te zetten, zodat je eigenlijk aan het woord nog steeds kunt zien welke Hebreeuwse letters gebruikt waren.
Voorbeeld: De naam שרה schrijf je met een Hebreeuwse h-klankletter, dus schrijven we: Sarah
Dus...
Waarom schrijven we soms Sara met een h en soms zonder? Kort gezegd: het is een vertaalkeuze! Vandaag de dag schrijven we namen meestal zoals we ze uitspreken. Transliteratie (letters overnemen) wordt vooral binnen de (taal)wetenschap gebruikt en niet in kranten, boeken, ondertiteling, etc. In dat geval zouden we dus in het Nederlands 'Sara' schrijven. We zijn vaak creatief in het geven van namen en letten niet zo erg op regels. Soms vinden we een klank of schrijfwijze van een andere taal mooier, zoals in het Engels of het Frans. Er zijn dus veel meer factoren die meespelen in het schrijven of niet schrijven van de h, als ik dat allemaal moet gaan bespreken, wordt deze blog wel heel erg lang. Maar... nu snap je in ieder geval een beetje waarom we Sara's en Sarah's kennen!
Zijtakje (voor degenen die het nog niet zat zijn): Bijbelse namen
Onze Hebreeuwse voornamen komen meestal uit de Bijbel en de vertaling van die namen naar onze taal is al zó oud en heeft al zo veel meegemaakt dat ze ook nog wel eens veranderd zijn door omwegen (zoals via het Grieks), of de regels niet helemaal volgen. De Statenvertaling gebruikte namen zoals ze al bekend stonden, maar soms maakten ze ook bepaalde vertaalkeuzes. Vaak kozen ze een middenweg: we schrijven de klank, maar vinden het ook fijn als de oorspronkelijke Hebreeuwse letter herkenbaar is. Zo werd de naam die je in het Hebreeuws uitspreekt als Avraham > Abraham (deze naam is een door mij verzonnen voorbeeld). Er is namelijk nog een andere letter met een v-klank, maar de letter die in deze naam gebruikt wordt, wordt ook vaak gebruikt als b-klank. Met de letter 'b' schrijven, maakten de vertalers duidelijk dat de naam in het Hebreeuws geschreven werd met de letter 'beth'. Soms zijn deze vertaalkeuzes door de vertalers toegelicht in de kanttekeningen.
Zijtakje: Hebreeuwse namen in het Nieuwe Testament
Vond je deze uitleg leuk? Of begrijp je iets nog niet helemaal? Laat het me weten in de reacties!
