Vaak krijg ik de vraag of Hebreeuws heel erg moeilijk is om te leren. Dat is sowieso een beetje lastig te beantwoorden, vind ik, want ik vind rekenen moeilijk, maar mijn broer niet. Hoe weet ik nu of Hebreeuws voor jou moeilijk is? Hoe dan ook, ik antwoord meestal iets in de trant van "Ik weet niet of het zo heel moeilijk is, maar Hebreeuws is vooral heel anders dan het Nederlands". Eén van die dingen waarin Hebreeuws heel anders is, is de manier waarop woorden opgebouwd zijn en hoe dat verband houdt met andere woorden. Dit systeem wat je in Semitische talen (de talenfamilie waar Hebreeuws onder valt, net als bijvoorbeeld Arabisch, Aramees en Amhaars) terug ziet komen noemen we het wortel-systeem. Zoals een boom wortels heeft onder de grond, hebben Hebreeuwse woorden een wortel waar veel verschillende takjes uit kunnen groeien. De wortel van een woord zou je ook de 'basis' kunnen noemen.
De wortel van een woord in het Hebreeuws bestaat bijna altijd uit drie letters, drie 'wortelradicalen', zoals we die noemen. De wortel heeft een betekenis die je de 'grondbetekenis' zou kunnen noemen. De wortel van een woord kun je sterk terugzien bij het vormen van werkwoorden in het Hebreeuws. De wortel blijft namelijk hetzelfde, maar door het patroon wat de wortel krijgt, klinkt het woord toch elke keer anders en heeft het zijn eigen betekenis. Zo betekent 'lomed' iets leren of studeren en 'melamed' betekent iemand anders iets leren of lesgeven. In alle twee de woorden kun je de wortel l-m-d terugvinden, de klanken eromheen zijn veranderd. Zie je? Die klanken er omheen hebben ook patronen, zo is een wortel met de klanken: mi--aa-, vaak een ding dat verband houdt met de wortel (vb: als k-t-b 'schrijven' betekent, betekent 'miktaab' 'brief').
Zoals ik al zei, bestaan wortels in het Hebreeuws meestal uit drie letters, maar soms kunnen we merken dat er vroeger wortels zijn geweest met twee letters. Dit kun je bijvoorbeeld zien aan hoeveel woordjes met een 'pee' (p) en een 'resj' (r) op elkaar lijken in hun betekenis:
pee-resj-zajin (p-r-z): verwijderen, scheiden
pee-resj-resj (p-r-r): breken, frustreren, splijten
pee-resj-samech (p-r-s): in tweeën delen
pee-resj-tsade (p-r-ts): doorbreken
pee-resj-dalet (p-r-d): scheiden, verdelen
pee-resj-sin (p-r-s): verspreiden
pee-resj-chet (p-r-ch): knop, kiem, spruit
pee-resj-mem (p-r-m): scheuren
Op een bepaalde manier maken wortels het heel makkelijk om Hebreeuws te leren. Als ik een woordje in de Bijbel lees met een wortel met p-r, dan weet ik, zonder de specifieke betekenis van het woord te kennen, instinctief dat het waarschijnlijk iets met 'verdelen' te maken heeft!
In een Bijbels Hebreeuws woordenboek kun je een wortel opzoeken en onder de wortel staan dan allerlei variaties en woorden gevormd met de betreffende wortel.
Het is wel belangrijk om woorden en wortels van elkaar te onderscheiden (had ook wel een p-r woord kunnen zijn, hihi). Zo hoor ik wel eens dominees op de preekstoel zeggen: "dit woord is hetzelfde als dat woord", terwijl ze meestal bedoelen: "dit woord heeft dezelfde wortel als dat woord". Het is vaak heel mooi om naar de grondbetekenis van een woord te kijken, omdat het een diepere laag geeft aan de tekst, maar het is belangrijk te onthouden dat de grondbetekenis vaak niet de betekenis is die de schrijver bedoelde. Ons woord 'ellende' komt ook van de grondbetekenis 'uit-landig', maar dit bedoelen we meestal niet als we het woord 'ellende' vandaag de dag gebruiken.
Ik hoop dat jullie nu een beetje snappen wat we bedoelen met de 'wortel' van een Hebreeuws woord, want ik zal het zeker nog vaak gaan noemen!
Liefs en sjalom,
Sara-Maria